Przemysł farmaceutyczny a rozwiązania Rozszerzonej Rzeczywistości w szczególnym okresie COVID-19

1. Rzeczywistość Rozbudowaną (Augmented Reality = AR), zwaną dawniej „Rozszerzoną”, w której w rzeczywistym otoczeniu człowieka pojawiają się informacje w formie obiektów wirtualnych, przy czym obiekty wirtualne i otoczenie rzeczywiste nie pozostają w żadnej interakcji ze sobą. Klasycznym przykładem jest wyświetlenie dokumentacji (emulacja wirtualnego ekranu) w polu widzenia użytkownika okularów AR lub tabletu nasobnego.
2. Rzeczywistość Mieszaną (Mixed Reality = MR), w której obiekty wirtualne mogą wchodzić w interakcje z rzeczywistym otoczeniem. Tu przykładem może być np. hologram urządzenia, spozycjonowany w konkretnym miejscu w rzeczywistym pomieszczeniu i w taki sposób widoczny dla użytkownika okularów MR.

Odrębnym, chociaż zbliżonym pojęciem, jest Rzeczywistość Wirtualna (Virtual Reality = VR), w której całe otoczenie postrzegane przez człowieka w rzeczywistości nie istnieje. System VR odcina użytkownika okularów od otoczenia rzeczywistego i sytuuje go w świecie całkowicie wygenerowanym sztucznie. Przytoczona powyżej klasyfikacja ma istotne znaczenie z punktu widzenia zastosowań przemysłowych. Wiąże się to z możliwościami i ograniczeniami każdego z rozwiązań, a także z ergonomią pracy na odpowiednich urządzeniach peryferyjnych (okulary, smartfony, wyświetlacze itp.). Zwłaszcza ten ostatni aspekt jest wart podkreślenia, gdyż możliwości rozwiązań są często oceniane głównie (a czasem nawet wyłącznie) przez pryzmat urządzeń, z których pracownicy muszą korzystać. Tymczasem, przemysłowy system XR jest złożonym systemem, w którym urządzenia peryferyjne (zgodnie zresztą ze swoim określeniem) stanowią jedynie pewien komponent.

Czym zatem jest system XR z punktu widzenia przedsiębiorstwa produkcyjnego? Otóż niczym innym, jak systemem gromadzenia wiedzy i zarządzania dostępem do niej (mówimy tu zarówno o wiedzy sformalizowanej, jak i ulotnej) w ramach organizacji oraz nadanych uprawnień, przy wykorzystaniu nowoczesnych technik komunikacji oraz wizualizacji. To oznacza, że podstawowym kryterium podjęcia decyzji o ich wyborze, samego doboru oraz realizacji wdrożenia powinna być funkcjonalność oraz ergonomia (obsługa maksymalnie intuicyjna). Natomiast sprzęt (okulary, tablety, smartfony) powinien zostać dobrany przede wszystkim z uwzględnieniem warunków pracy oraz obsługiwanej na danym stanowisku funkcjonalności systemu XR (wizualizacje dokumentów i obiektów w polu widzenia, interakcja tych obiektów z otoczeniem, współdzielenie pola widzenia pracownika z innymi osobami itp.). Od kilku lat, rozwiązania XR wykorzystywane są powszechnie w takich obszarach, jak wsparcie służb utrzymania ruchu (przezbrojenia), wsparcie realizacji zdalnego serwisu maszyn / urządzeń / linii technologicznych, wsparcie realizacji wybranych rodzajów szkoleń, ale także wsparcie działań sprzedażowych i marketingowych.

Dodatkowym czynnikiem stymulującym wzrost zainteresowania rozwiązaniami XR w ciągu ostatnich miesięcy stała się pandemia COVID, która przyczyniła się do gwałtownego rozwoju elektronicznej komunikacji w czasie rzeczywistym. Komunikacja ta, w swojej klasycznej formie nie jest jednak w stanie zapewnić rozwiązania wszystkich problemów. O ile bowiem komunikatory sieciowe sprawdzają się doskonale w zastosowaniach na poziomie menedżerskim (zdalne spotkania, dyskusje itp.), o tyle kwestia komunikacji zdalnej na poziomie zakładu (gdzie obsługa urządzeń komunikacyjne nie powinna np. absorbować rąk pracownika), wymaga z reguły zastosowania innych środków, z których najlepsze okazują się być właśnie rozwiązania XR (AR/MR). Systemy te umożliwiły bowiem rozwiązanie swoistej „kwadratury koła”, mianowicie pogodzenia wymagań pracy zespołowej na liniach produkcyjnych z równoczesnym zapewnieniem konieczności zapewnienia fizycznej separacji (dystansu sanitarnego) personelu.

Rozszerzona Rzeczywistość w zastosowaniach związanych z produkcją farmaceutyczną – możliwości oraz uwarunkowania Omówienie kwestii przydatności rozwiązań XR w branży przemysłowo-produkcyjnej należy zacząć od wskazania pewnego ciekawego zjawiska „dualizmu”. Z jednej strony daje się bowiem zauważyć spore i wciąż rosnące zainteresowanie nowymi technologiami (takimi, jak XR), ale z drugiej strony podobnie zauważalny jest brak praktyki (co zrozumiałe), ale także częsty brak realizmu w przewidywaniu sposobu ich wykorzystania w przedsiębiorstwie oraz w oczekiwaniach wobec nich (tzw. syndrom „Gwiezdnych wojen”).

Przejście do analizy możliwość wykorzystania systemów XR w branży produkcji farmaceutycznej wymaga zatem krótkiego wprowadzenia, porządkującego i unifikującego podstawowe pojęcia, a także pozycjonującego te rozwiązania w realiach biznesu (które różnią się znacznie od zastosowań o charakterze konsumencko-rozrywkowym). Priorytetową sprawą jest wciąż pokutujące klasyfikowanie tych rozwiązań wyłącznie jako Wirtualnej Rzeczywistości, z wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami.

Przywołując definicje podane na początku artykułu, możemy rozwinąć konkretne uwarunkowania i wnioski:

1. Podstawową zaletą Wirtualnej Rzeczywistości (VR) jest możliwość wygenerowania praktycznie dowolnego otoczenia oraz dowolnej sytuacji (w tym dynamicznej) pozwalające na bezpieczną realizację różnych scenariuszy. Z kolei podstawową wadą jest ingerencja w funkcjonowanie zmysłów (możliwa niespójność przekazu doznań wzrokowych z innymi zmysłami, skutkująca dysfunkcją poczucia równowagi) i wynikające stąd ograniczenia funkcjonalne. Oznacza to, że w praktyce przemysłowej, VR może mieć zastosowanie jedynie do niektórych rodzajów szkoleń, prezentacji / uzgodnień projektowych lub działań sprzedażowo- marketingowych, w których użytkownik pozostaje w rzeczywistym bezruchu (z możliwościami wirtualnej teleportacji) lub dysponuje ograniczonymi możliwościami poruszania się. Wykonywanie pracy, zwłaszcza wymagającej swobody ruchu, jest praktycznie niemożliwe
2. Podstawową zaletą Rozszerzonej Rzeczywistości (XR) jest naturalne wykorzystanie funkcjonowania ludzkich zmysłów (brak ryzyka niespójności przekazu) oraz wzbogacenie ich o informacje niedostępne (lub trudniej dostępne) w inny sposób. Oznacza to, że użytkownik jest w stanie poruszać się swobodnie i wykonywać normalne czynności, w tym również będące w zakresie jego codziennych obowiązków. W rezultacie, systemy AR/MR mogą być wykorzystywane zarówno do szkoleń, jak i podczas pracy na praktycznie dowolnym stanowisku. Ich ograniczenia mogą wynikać jedynie z konieczności zapewnienia łączności (WiFi, GSM) na całym obszarze wykorzystywania danego systemu AR/MR.

Ważne jest także upewnienie się, czy dany rozpatrywany system XR jest w stanie realizować swoje zadania w trybie interaktywnym – tj zarówno udostępniającym i dystrybuującym wiedzę, jak i rejestrującym działania personelu i aktualizującym wiedzę przedsiębiorstwa przechowywaną w Bazie Wiedzy systemu i dostępną dwustronnie dla innych systemów (ERP, PLM, HCM), które mogłyby z niej korzystać.

Obecna praktyka i kierunki rozwoju przemysłowych systemów Rozszerzonej Rzeczywistości

Współczesne przemysłowe systemy XR umożliwiają realizowanie zarówno bieżących działań operacyjnych, jak i szkoleń (przy zachowaniu spójnych narzędzi i technik, przekładających się na jednolite środowisko szkolenia i późniejszej pracy, co ułatwia wdrożenie się nowego pracownika do realiów swojego stanowiska oraz zakresu obowiązków). Ich modułowa konstrukcja umożliwia zarówno realizowanie stawianych przed nimi zadań, jak i obsługę administracyjną i zapewnienie bezpieczeństwa informacyjnego (dodawanie i usuwanie użytkowników, nadawanie uprawnień dostępu do informacji i sposobu jej prezentowania, bieżącą obsługę i rozwój – np. w postaci implementowania obowiązujących w przedsiębiorstwie standardów i procedur postępowania).

Praktyka przemysłowych systemów XR skupia się obecnie na ekonomice wsparcia produkcji (maksymalny efekt przy minimalnym nakładzie inwestycyjnym, bez realizowania zbędnych ozdobników, które wyglądają efektownie podczas prezentacji, natomiast mają pomijalne znaczenie praktyczne). Klasycznym przykładem praktycznego stosowania jest wspieranie realizacji przezbrojenia lub naprawy na linii produkcyjnej z wykorzystaniem interaktywnych procedur oraz dokumentów znajdujących się w zasięgu wzroku pracownika. Z jednej strony wymusza to realizację procedur w zunifikowany i poprawny sposób (w tym poprzez zautomatyzowaną rejestracje i późniejsze raportowanie przebiegu i rezultatu wykonania zlecenia), a z drugiej – skokowo zwiększa wiedzę i kompetencje pracownika, w tym poprzez umożliwienie wykorzystania na miejscu ulotnej wiedzy kogoś bardziej doświadczonego, nieobecnego fizycznie (zarówno pracownika własnego, jak i uprawnionej osoby zewnętrznej – np. pracownika serwisu producenta danej maszyny), a oglądającego przebieg prac oczami osoby będącej na miejscu i natychmiast konsultującego działania. Jest to równocześnie wprost podręcznikowy przykład optymalizacji zasobów (natychmiastowa dostępność doświadczonego pracownika w wymaganych miejscach, bez potrzeby fizycznego przemieszczenia).

Równocześnie funkcjonalność ta, działając w trybie treningowym (w tym z wykorzystaniem hologramów naturalnej wielkości), rozwiązuje sporą część problemów związanych z zapewnieniem oczekiwanego realizmu szkoleń – zarówno w zakresie podstawowej obsługi, jak i procedur uruchamiania, zmiany parametrów pracy, odstawiania, czy przeglądów.

Podsumowując, dzięki zastosowaniu rozwiązań Rozszerzonej Rzeczywistości (XR) udaje się pogodzić ze sobą tak sprzeczne oczekiwania, jak na przykład:

1. Umożliwienie wirtualnego dostępu do danego miejsca osobie, której równocześnie fizycznie w tym miejscu nie ma (np. specjalisty-serwisanta).
2. Natychmiastowe wzbogacenie wiedzy oraz zwiększenie umiejętności pracownika obecnego na miejscu, w stopniu wykraczającym poza jego poziom wyszkolenia, kompetencje oraz doświadczenie.
3. Umożliwienie realizacji szkoleń w warunkach odpowiadających rzeczywistym, w tym na maszynach i urządzeniach niedostępnych fizycznie w danym miejscu (łącznie z bezpieczną symulacja sytuacji awaryjnych i ich konsekwencji).

Z kolei rozwój systemów XR podąża w kierunku realizacji tych zadań w sposób maksymalnie intuicyjny oraz wspieranie ich poprzez wprowadzanie w coraz większym zakresie systemów sztucznej inteligencji (Artifical Intelligence = AI) działających w tle. Zastosowanie ustandaryzowanych rozwiązań (gotowe, licencjonowane oprogramowanie przemysłowe XR zawierające w sobie zaimplementowane mechanizmy praktyk realizacyjnych) wydatnie skraca czas uruchomienia, ułatwia personelowi „oswojenie się” z nową technologią oraz obniża jego koszt (zarówno samego wdrożenia, jak i corocznego kosztu utrzymania, dostosowania do zmian i rozwoju).

Możliwości realizacyjne wsparcia procesów przemysłowych z wykorzystaniem systemów Rozszerzonej Rzeczywistości

Z punktu widzenia przemysłowych systemów XR, produkcja farmaceutyczna stawia szczególne wymagania. Wymagania te dotyczą np. konieczności odkażania sprzętu (a nie każde okulary XR mogą być dezynfekowane w wymagany sposób) lub rygorystycznych procedur jego przekazywania (w przypadku współdzielenia sprzętu – np. podczas operacji przezbrojenia realizowanej na styku dwóch zmian roboczych). Podobnie system musi umożliwiać obsługę bezdotykową (personel w rękawicach) lub bez komend głosowych (możliwe przekłamania komend wynikające z pracy w kombinezonie) – czyli np. sterowanie wzrokowe.

Z praktyki autora wynika, że obecnie najczęstszymi i najbardziej praktycznymi obszarami zastosowania rozwiązań XR w produkcji farmaceutyczne jest wsparcie przezbrojeń (zwłaszcza na etapie finalnego konfekcjonowania), wsparcie logistyki wewnętrznej przedsiębiorstwa (planowanie i optymalizowanie powierzchni i kubatury magazynowej z wykorzystaniem hologramów na realnym obiekcie) oraz wsparcie szkoleń (w tym ostatnim obszarze również z wykorzystaniem systemów VR).

Dla przykładu omówmy bliżej jeden z tych obszarów – zastosowanie rozwiązań XR do wsparcia procedur przezbrojeń / serwisu maszyn i urządzeń. Wykorzystanie tej funkcjonalności niesie ze sobą następujące korzyści dla przedsiębiorstwa:

1. Wprowadza rzeczywistą unifikację procedur postępowania wraz z kontrolą poprawności ich realizacji (zmniejszenie ryzyka i kosztu potencjalnych pomyłek oraz błędów).
2. Zwiększa wydajność pracownika (poprzez dostęp do niezbędnych dokumentów oraz informacji w polu widzenia, bez absorbowania rąk)
3. Znacząco redukuje czas realizacji zleceń przy równoczesnej redukcji liczby błędów i pomyłek (jakość pracy). Z praktyki autora oraz z informacji uzyskanych od przedsiębiorstw, które wprowadziły rozwiązania XR w tym obszarze wynika, że możliwe jest skrócenie czasu realizacji procedur nawet do 25% przy równoczesnym zmniejszeniu liczby błędów ludzkich praktycznie do zera.
4. Umożliwia wspomnianą już uprzednio optymalizację wykorzystania najcenniejszych zasobów przedsiębiorstwa (najbardziej doświadczeni pracownicy)
5. W dobie COVID znacząco zwiększa bezpieczeństwo epidemiczne poprzez zachowanie dystansu przy równoczesnej „wirtualnej pracy grupowej”.

Z kolei typowa funkcjonalność przemysłowego systemu XR w tym obszarze obejmuje:

1. Obsługę pracy grupowej poprzez realizację wielostronnej łączności audio-video z wykorzystaniem następujących urządzeń peryferyjnych:

a. okularów XR (np. Microsoft HoloLens2, GoogleGlass2, Epson Moverio itp)
b. tabletów / smartfonów (iOS, Android)
c. stacji roboczych (np. laptopy)

2. Wsparcie pracy grupowej poprzez zapewnienie widoku „oczami osoby, będącej na miejscu” zarówno w ramach uprawnionych użytkowników systemu XR (w przedsiębiorstwie), jak i możliwość włączania ad-hoc osób z zewnątrz (np. krótka konsultacja z przedstawicielem producenta maszyny) przy zapewnieniu bezpieczeństwa informacyjnego.
3. Dostęp do dokumentacji (DTR, schematy elektryczne, instrukcje, zdjęcia, filmy instruktażowe) w polu widzenia użytkownika, w zależności od jego uprawnień oraz zakresu realizowanego zlecenia.
4. Możliwość nawigacji wzrokowej, bez używania rąk lub z używaniem ich w minimalnym zakresie (sterowanie wzrokiem) – z wykorzystaniem okularów XR obsługujących taki tryb nawigacji.
5. Możliwość nawigacji komendowej (polecenia głosowe) – z wykorzystaniem okularów XR obsługujących taki tryb nawigacji.
6. Realizację procedur postępowania obowiązujących dla danego przypadku / zlecenia (ustandaryzowanych) oraz rejestrację ich rzeczywistej realizacji (łącznie z notowaniem czasów realizacji poszczególnych zadań)
7. Interaktywną wymianę dokumentów między pracownikami (np. wykonanie zdjęcia ad-hoc, wysłanie go i otrzymanie w drodze powrotnej z komentarzami i wskaźnikami)
8. Możliwość umieszczania wskaźników holograficznych (w trybie 2D oraz 3D) w polu widzenia użytkownika okularów XR (np. celem uniknięcia błędów i nieporozumień w komunikacji głosowej co do miejsca na maszynie wymagającego szczególnego zainteresowania lub interwencji).
9. Możliwość zamawiania części zamiennych lub dodatkowych narzędzi z poziomu realizowanej procedury (zamówienie generowane przez pracownika poprzez np. okulary XR do narzędziowni lub magazynu).
10. Możliwość realizowania danej procedury przez kilku pracowników sekwencyjnie (przejmowanie w sytuacji, gdy realizacja trwa dłużej niż jedną zmianę)
11. Możliwość realizowania danej procedury przez kilku pracowników równolegle (np. równoczesna praca mechanika i elektryka w ramach indywidulanych sub-procedur)
12. Dokumentację (w tym fotograficzna) działań pracownika na bieżąco.
13. Raportowanie ukończenia procedury w przekrojach „na danego pracownika” i „na maszynę / obiekt”.
14. Dokumentowanie i przechowywanie historii połączeń w ramach systemu XR oraz z osobami spoza tego systemu.
15. Możliwość anonimizacji personelu pojawiającego się w polu widzenia transmitowanego z okularów XR (RODO, procedury bezpieczeństwa)

Większość wymienionych funkcjonalności (z wyjątkiem specyficznych, generujących konsekwencje – np. zamówienia części) może być także realizowana przez system XR w trybie szkoleniowym, ułatwiającym nowym lub mniej doświadczonym pracownikom zapoznawanie się i trenowanie „na sucho” procedur, mogących być przedmiotem późniejszych rzeczywistych realizacji.

Systemy Rozszerzonej Rzeczywistości w dobie COVID

Jak już wspomniano, rola systemów XR nabiera szczególnego znaczenia w dobie obecnej pandemii. Kluczową kwestią jest możliwość rozwiązania problemu umożliwienia pracy grupowej przy równoczesnej konieczności zapewnienia dystansu i zasad izolacji, ale specyfika produkcji farmaceutyczne generuje także inne problemy, w rozwiązaniu których system XR może wykazać się przydatnością. Do najważniejszych zaliczyć można:

1. Wymagania związane z dostępem pracowników do stref czystych
2. Problem koniecznego czasu pobytu pracownika w strefie potencjalnie szczególnie podanej na propagacje wirusa (np. przestrzeń biurowa)
3. Kontakt pracownika z potencjalnymi transporterami wirusa (dokumentacja itp.)
4. Szkolenia wymagające kontaktów interpersonalnych (np. praktyczne)

Przemysłowe systemy XR, oprócz wsparcia realizacji działań bieżących, zmniejszają ryzyko informacji poprzez:

1. Minimalizację czasu pobytu pracownika w strefie zwiększonego ryzyka
2. Umożliwienie obecności wirtualnej pracownika (w miejsce rzeczywistej) w miejscu zdarzenia
3. Udostępnienie niezbędnej dokumentacji w polu widzenia w trybie wirtualnym (brak kontaktu z dokumentem fizycznym, skrócenie czasu realizacji zadania i pobytu w danej strefie)
4. Zautomatyzowane tworzenie raportów na bieżąco (skrócenie czasu realizacji, brak kontaktu z dokumentacją drukowaną)
5. Zwiększenie bezpieczeństwa szkoleń (przeniesienie części zajęć praktycznych w sferę wirtualną, minimalizacja kontaktów personalnych)

Nie bez znaczenia są także dwa niemierzalne aspekty wynikające z zastosowania systemów XR w realiach obecnych, mianowicie:

1. Zwiększenie subiektywnego poczucia bezpieczeństwa personelu
2. Zwiększają zaufanie personelu do działań kierownictwa firmy (poczucie, że menedżerowie realnie i w maksymalnym stopniu dbają o ich bezpieczeństwo, w tym poprzez nowoczesne rozwiązania techniczne).

Możliwości wykorzystania systemów Rozszerzonej Rzeczywistości w sferze pozaprodukcyjnej

Odrębną kwestią jest możliwość wykorzystania rozwiązań XR do zastosowań o charakterze marketingowo-edukacyjnym – np. poprzez dedykowane i powszechnie dostępne aplikacje promujące dana markę lub wyjaśniające sposób działania danego specyfiku. Aplikacje te mogą być dostępne do pobrania i zainstalowania na większości standardowych smartfonów (Android, iOS) używanych przez konsumentów. Możliwe jest także działanie promocyjne pośrednie – np. sponsorowanie systemów XR/VR zapewniających formę rozrywki pacjentom ośrodków leczniczych czy rehabilitacyjnych, podczas leczenia schorzeń w sytuacjach utrudniających ich kontakt z otoczeniem. Systemy VR/XR mogą także pełnić pomocną rolę podczas realizacji samych procesów rehabilitacyjnych, wspierając prace fachowego personelu.

Realizacja tego rodzaju działań z wykorzystaniem technologii XR z reguły odbywa się poprzez:

1. Stacjonarne prezentacje z wizualizacją w postaci hologramów (z opcją prezentacji na okularach XR lub na projektorach stacjonarnych)
2. Mobilne prezentacje z wizualizacją w postaci hologramów na okularach XR
3. Udostępnianie aplikacji, będących atrakcyjnym, interaktywnym narzędziem edukacyjnym, zarazem pozycjonującym producenta jako dbającego o kondycję zdrowotną społeczeństwa.

Wnioski oraz rekomendacje

Niniejszy artykuł ma na celu jedynie zasygnalizowanie zagadnień związanych z wykorzystywaniem systemów XR we współczesnych przedsiębiorstwach oraz przybliżenie podstawowych pojęć i uwarunkowań, które należy brać pod uwagę. Zaproponowano w nim usystematyzowanie podstawowych pojęć oraz przedstawiono najczęściej spotykane obszary wykorzystywania XR w produkcji farmaceutycznej. Zwrócono także uwagę na potencjalne zagrożenie wynikające z nierealistycznych oczekiwań wobec technologii XR. W opinii autora, właściwa ocena możliwości, zalet oraz ograniczeń tych systemów, połączona z poprawnym zdefiniowaniem obszarów zastosowania oraz oczekiwanych korzyści pozwala na sprawne wprowadzenie tych rozwiązań w taki sposób, aby przy minimalizacji nakładów inwestycyjnych można było osiągnąć w krótkim czasie wymierne i praktyczne efekty wynikające z ich wykorzystania.

Przy rozważaniach dotyczących ewentualnego wprowadzenia w przedsiębiorstwie rozwiązań XR, oprócz realizacji celów bieżących warto także rozważyć rolę i miejsce rozwiązania XR w docelowym (pożądanym) modelu biznesowym przedsiębiorstwa. Mając to na względzie warto przewidywać zakres, rolę oraz wpływ rozwiązania XR na organizację (np. zmianę sposobu wykorzystywania zasobów, czy wsparcie biznesu elektronicznego) również i w tym kontekście. Natomiast w obecnych realiach i w horyzoncie krótkoterminowym warto pamiętać o dodatkowych korzyściach (także zasygnalizowanych w artykule), jakie szybkie wprowadzenie XR w niezbędnym i rozsądnym zakresie daje w okresie COVID.

Autor artykułu osobiście uczestniczył w kilkunastu wdrożeniach przemysłowych systemów XR w przedsiębiorstwach polskich i zagranicznych (w tym w branży produkcji farmaceutycznej), a spostrzeżenia i uwagi zawarte w niniejszym artykule odzwierciedlają zgromadzone przy tych okazjach praktyczne spostrzeżenia i doświadczenia.

Osoby zainteresowane dokładniejszym omówieniem każdego z zasygnalizowanych zagadnień (a także obszarów związanych z XR, a nie poruszonych w artykule) proszone są o bezpośredni kontakt z autorem.

Mgr inż. Przemysław Kosek
Business Development Director | Extended Reality Solutions for Industry
APZUMI Sp. z o.o. Sp. K.
Dodatkowa funkcja: Ekspert Platformy Przemysłu Przyszłości
E-mail: przemyslaw.kosek@apzumi.com
Tel.: +48 (603) 482 512

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 1/2021