Blockbustery w farmacji – podsumowanie roku i wizja przyszłego

Widać to chociażby poprzez kierunek, w jakim zmierzał rozwój rynku. Celem nie były już tylko szczepionki i leki przeciwko SARS-CoV-2, choć wykorzystana tu technologia RNA z sukcesem stosowana jest do projektowania leków w innych jednostkach chorobowych. 2022 przyniósł ponad 30 zatwierdzonych przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) nowych substancji leczniczych lub innowacyjnych skojarzeń lekowych. I choć rok ten nie był tak owocny jak poprzedni (55 zatwierdzonych nowych cząsteczek), leki, które zostały wprowadzone na rynek w pierwszej połowie roku, stanowią nie tylko przełom w zakresie lecznictwa, ale również źródło ogromnego dochodu dla ich producentów.

Przełomowe substancje lecznicze 2022 roku

Pierwszą zatwierdzoną przez FDA w 2022 roku substancją leczniczą był daridoreksant. Substancja ta znajduje się w leku na receptę o nazwie QUVIVIQ, stosowanym w leczeniu ciężkiej postaci bezsenności u dorosłych, u których objawy występują co najmniej 3 miesiące i znacząco utrudniają codzienne funkcjonowanie. Lek ten, w przeciwieństwie do dotychczas stosowanych środków, ma inny mechanizm działania, dzięki czemu nie wywołuje porannej senności u pacjentów. Wykazano, iż daridoreksant ułatwia zasypianie i wydłuża sen, co znacząco poprawia jakość życia pacjentów.

Rok 2022 okazał się owocny również dla terapii cukrzycy. Zatwierdzone zostały aż trzy substancje, a mianowicie faricimab-svoa (Vabysmo), teplizumab-mzwv (Tzield) oraz tirzepatyd (Mounjaro).

Faricimab-svoa stosuje się w leczeniu cukrzycowego obrzęku plamki, a także zwyrodnienia plamki żółtej związanego z wiekiem. Choroby te stanowią obecnie najczęstszą przyczynę utraty wzroku. Jak dotąd, Vabysmo to jedyny lek zatwierdzony przez FDA do wstrzykiwania okulistycznego. Posiada on dobry profil terapeutyczny ze stosunkowo małą ilością efektów niepożądanych, z czego najczęstszy to krwotok spojówkowy.

Teplizumab-mzwv to lek, który ma na celu opóźnić wystąpienie cukrzycy typu 1 u dorosłych i pacjentów pediatrycznych w wieku 8 lat i starszych, u których rozpoznano jej bardzo wczesne stadium. Cukrzyca typu 1 atakuje najczęściej dzieci oraz młodych dorosłych i jest efektem nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego. Teplizumab-mzwy może dezaktywować jego komórki, tak, aby przestały one niszczyć komórki beta trzustki, tym samym zwiększając ilość prawidłowo działających komórek układu immunologicznego. Natomiast tirzepatyd to jeden z najbardziej oczekiwanych leków tego roku. Jego sprzedaż szacuje się na prawie 5 miliardów dolarów do 2026 roku, co przyniesie firmie Eli Lilly potężne zyski. Dlaczego tirzepatyd jest tak wyjątkowy? Badania wykazały, że oprócz działania hipoglikemizującego, substancja ta obniża masę ciała, a długi okres półtrwania (5 dni) pozwala na podawanie podskórne leku z częstotliwością jednego razu w tygodniu. Dodając do tego korzystny profil bezpieczeństwa oraz działania niepożądane porównywalne do szeroko stosowanych agonistów receptora GLP-1, na przykład semaglutydu, mamy lek przełomowy – szczególnie u osób otyłych, chorujących na cukrzycę typu 2. Badania kliniczne nadal trwają i możliwe, iż wskazania leku zostaną rozszerzone o leczenie otyłości.

Jak co roku, poszukiwano także nowych rozwiązań w zakresie leczenia chorób nowotworowych. Z pewnością postęp osiągnięto w terapii nieoperacyjnego lub przerzutowego czerniaka. FDA zatwierdziło: tebentafusptebn oraz połączenie nivolumab i relatlimab-rmbw. Tebentafusp-tebn wykorzystywany jest u chorych na przerzutowego czerniaka gałki ocznej i jest to pierwsza terapia, która przedłuża życie pacjentom z tą jednostką chorobową. Skojarzenie nivolumabu z relatlimabem pozwala zaś na znacznie lepsze efekty niż stosowany dotąd w pojedynkę nivolumab czy jego połączenie z ipilimumabem. Następnym lekiem w obszarze chorób nowotworowych jest mirvetuximab soravtansine-gynx. Lek ten wskazany jest u pacjentek z nawracającym, platynoopornym rakiem jajnika, jajowodu lub otrzewnej. Mechanizm leku oparty jest na działaniu inhibitora mikrotubul i przeciwciała skierowanego przeciwko receptorowi kwasu foliowego. Z kolei dożylny eflapegrastim przysłuży się pacjentom chorym na pozaszpikowe nowotwory złośliwe, którzy otrzymują mielosupresyjne leczenie przeciwnowotworowe, wiążące się z występowaniem incydentów gorączki neutropenicznej. Eflapegrastim wykazuje długotrwałe działanie i skutecznie zmniejsza infekcje manifestowane przez gorączkę. Wartym uwagi nowym lekiem wydaje się również lutetium (177Lu) vipivotide tetraxetan, wskazany do leczenia raka gruczołu krokowego opornego na kastrację, z przerzutami do swoistego antygenu błonowego gruczołu krokowego. Lek ten zaleca się pacjentom, u których stosowano już bez powodzenia inne terapie.

Wśród zatwierdzonych przez FDA substancji pojawiły się również leki na choroby skórne o podłożu autoimmunologicznym. Szczególny postęp zauważyć można w leczeniu łuszczycy. Pojawił się bowiem deukrawacytynib – lek do terapii łuszczycy plackowatej o przebiegu od umiarkowanego do ciężkiego. Na ten sam rodzaj łuszczycy zatwierdzona została jeszcze inna substancja – tapinarof, w kremie do stosowania miejscowego. Ponadto, do grona leków przeciwłuszczycowych dołączył spesolimab-sbzo – wskazany w leczeniu uogólnionej łuszczycy krostkowej u dorosłych.

Nadzieja pojawiła się także dla pacjentów z umiarkowanym i ciężkim przebiegiem atopowego zapalenia skóry, którzy kwalifikują się do leczenia ogólnoustrojowego. Firma Pfizer dostała zatwierdzenie dla cząsteczki abrocytynib – leku doustnego dla osób dorosłych, o większym bezpieczeństwie stosowania niż dotychczasowe immunosupresanty i prednizon.

Pozostałe zatwierdzone cząsteczki lecznicze obejmują terapie takich jednostek chorobowych jak: stwardnienie zanikowe boczne, jaskra, zespół wątrobowo-nerkowy, polineuropatia, kardiomiopatia przerostowa, kandydoza sromu i pochwy, zakażenie Helicobacter pylori, niedokrwistość hemolityczna oraz zwłóknienie szpiku.

Innowacyjne terapie 2023, czyli co przyniesie nowy rok

Już teraz pojawiają się nie tylko refl eksje, ale także pytania, jakich nowych substancji leczniczych możemy spodziewać się w przyszłym roku. Analizy sugerujące potencjalne wypuszczenia na rynek nowych leków w 2023 roku pokazują, że część badań nadal będzie obejmować substancje możliwe do zastosowania w leczeniu chorób onkologicznych. Wśród badanych znajdują się leki na raka pęcherza, mózgu, piersi, żołądka, płuc, mięsaka, guzów litych, przewlekłą białaczkę limfocytową czy różne odmiany chłoniaka. Kontynuowane są także prace nad nowymi substancjami w zakresie leczenia czerniaka, raka jajników czy prostaty.

Wygląda również na to, że choroby autoimmunologiczne wciąż będą celem dla wielu naukowców z branży farmaceutycznej. W terapii atopowego zapalenia skóry testy prowadzone są nad lebrikizumabem. Dotychczasowe wyniki wykazały jego skuteczność, utrzymującą się przez co najmniej rok, u osób z umiarkowanym lub ciężkim przebiegiem choroby. W czasie badania dopuszczone było jednoczesne stosowanie leków miejscowych, jednak redukcja świądu i ogólna poprawa wyglądu skóry była zazwyczaj na tyle skuteczna, że tylko niewielka ilość pacjentów (około 15%) potrzebowała wsparcia kortykosteroidami w fazie podtrzymującej leczenia. Wypuszczenie lebrikizumabu na rynek może stanowić poważną konkurencję dla szeroko stosowanego dotąd dupilumabu, znanego pod nazwą Dupixent.

W terapii łuszczycy zaś można spodziewać się dopuszczenia przez FDA leku Bimzelx, który uzyskał już zgodę europejską. Firma UCB planuje rozszerzyć wskazania leku o łuszczycowe zapalenie stawów, ze względu na pozytywne wyniki badania u pacjentów, którzy nie byli wcześniej leczeni lekami biologicznymi i nie odpowiadali odpowiednio na aktualne leki biologiczne pierwszego rzutu anty-TNF.

Poza łuszczycą czy AZS, możliwe będą zatwierdzenia nowych leków na chorobę Crohna (upadacytynib – inhibitor kinazy janusowej), zapalenie przełyku (vonoprazan – lek, który we wstępnych badaniach wykazywał skuteczność działania nawet u osób, u których zawiodły różne schematy leczenia z udziałem inhibitorów pompy protonowej) czy przy pierwotnym niedoborze odporności (mavorixafor testowany na różne odmiany neutropenii). W 2023 prawdopodobne jest wypuszczenie aż dwóch leków na miastenię: rozanoliksizumabu i zilucoplanu. Miastenia Gravis to rzadka choroba objawiająca się dużą męczliwością mięśni, na skutek zaburzenia przekazywania impulsów nerwowych, a tym samym, utrudniająca lub całkowicie uniemożliwiająca normalne funkcjonowanie chorym. Opublikowane w maju tego roku badanie pokazało znaczną poprawę codziennego funkcjonowania pacjentów z miastenią po podaniu podskórnym leków, już od pierwszego dnia terapii.

Wielkie nadzieje wiązane są również z lekami w dziedzinie neurologii, szczególnie na chorobę Alzheimera i zaburzenia pamięci o różnym podłożu. W fazie badań znajdują się lecanemab, donanemab i gantenerumab – cząsteczki te ukierunkowane są na niszczenie określonego aminokwasu w blaszce amyloidu, którego odkładanie się w mózgu uważa się za główną przyczynę choroby Alzheimera.

Na potencjalnie przełomowe leki w 2023 roku można liczyć również w obszarze chorób kardiologicznych (przewlekła niewydolność serca, nadciśnienie), hematologicznych (anemia sierpowata, małopłytkowość, talasemia, hemofilia, plamica), psychicznych (zaburzenia depresyjne, schizofrenia), metabolicznych (fibrodysplazja, choroba Menkesa, choroba Niemanna-Picka), infekcyjnych (choroba Denga, biegunka związana z zakażeniem Clostridium difficile, zakażenia grzybicze ogólnoustrojowe, prewencja RSV) i ocznych (suchość oka, Choroba Stargardta, zapalenie powiek).

Patrząc na bogatą listę nowych cząsteczek, będących w fazie badań klinicznych, można przypuszczać, że kolejny rok będzie jeszcze bardziej owocny niż poprzedni, czego życzę również sobie i Państwu. Pomyślnego Nowego Roku!

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 4/2022