Znak towarowy dla produktu farmaceutycznego – rodzaje oznaczeń i warunki uzyskania wyłączności

Znakiem towarowym może być każde oznaczenie umożliwiające odróżnienie towarów jednego przedsiębiorcy od towarów innego przedsiębiorcy.

Towary oznaczone tym samym znakiem towarowym pozwalają klientom zidentyfi kować czy towary pochodzą od tego samego czy od innego producenta i dają pewność, że oznaczone nim towary charakteryzują się tymi samymi cechami i określoną jakością. Znak towarowy pełni również funkcję reklamową, komunikując potencjalnemu nabywcy określone cechy, właściwości i jakość towarów nim oznaczonych, zachęca do zakupu tego towaru.

Biorąc pod uwagę znaczenie znaku towarowego w identyfikacji pochodzenia towarów, komunikowaniu ich jakości oraz zachęcaniu do zakupu niezmiernie ważne jest zapewnienie znakowi towarowemu odpowiedniej ochrony prawnej poprzez jego rejestrację w Urzędzie Patentowym RP lub inny właściwym urzędzie ds. własności intelektualnej.

Posiadanie odpowiedniej ochrony na znak towarowy, pozwala skutecznie zapobiegać naruszeniom ze strony innych konkurencyjnych przedsiębiorców, a także umożliwia czerpanie korzyści materialnych z wykorzystania znaku.

Znak towarów, który chcemy chronić musi spełniać określone kryteria przewidziane w odpowiednich przepisach, w przypadku Polski są to przepisy ustawy prawo własności przemysłowej z dnia 30 czerwca 2000 r. (Dz.U. 2001, Nr 49m poza. 508, z późniejszymi zmianami).

Podstawowe kryteria, które musi spełniać znak towarowy aby uzyskać ochronę to:

• musi nadawać się do odróżnienia towarów jednego przedsiębiorstwa od drugiego przedsiębiorstwa,
• musi nadawać się do przedstawienia w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie jednoznacznego i dokładnego przedmiotu ochrony udzielonej na znaku.

W zasadzie każde oznaczenie, które spełnia opisane powyżej podstawowe warunki będzie mogło uzyskać ochronę przewidzianą dla znaków towarowych. Pozornie zatem wydaje się, że uzyskanie ochrony na znak towarowy nie powinno przysparza wielu problemów. W praktyce jednak często okazuje się, że droga do uzyskania ochrony na znak towarowy nie jest prosta, a do spełnienia jest szereg warunków.

Przepisy nie ograniczają nas co do wyboru rodzaju oznaczenia, które chcemy wykorzystywać jako znak towarowy bo jak wynika z powyższych kryteriów, każde oznaczenie które pozwala na odróżnienie towarów jednego przedsiębiorstwa od drugiego przedsiębiorstwa może być chronione jako znak towarowy.

Jednak pewne ograniczenie co do tej swobody wyboru rodzaju oznaczenia, które ma służyć jako znak towarowy wprowadza drugie z w/w kryteriów, a mianowicie możliwość przedstawienia oznaczenia w rejestrze znaków towarowych w taki sposób aby możliwe było określenie przedmiotu ochrony, czyli mającego podlegać ochronie oznaczenia.

Spełnienie tego kryterium ze względu na aktualne ograniczenia techniczne powoduje, że oznaczenia takie jak zapach, smak czy dotyk nie mają aktualnie szansy na uzyskanie ochrony. Nie oznacza to jednak, że są wyłączone z możliwości uzyskania takiej ochrony na zawsze. W przypadku rozwoju technologii umożliwiającej przedstawienie tych oznaczeń w rejestrze znaków towarowych w sposób pozwalający na ustalenie przedmiotu ochrony udzielonej na znak będzie możliwe uzyskanie ochrony dla tych oznaczeń.

Katalog pozostałych oznaczeń, które to kryterium już spełnia, jest jednak bardzo szeroki i przedsiębiorca ma obecnie do wyboru wiele rodzajów oznaczeń, które może wykorzystywać i chronić jako znaki towarowe. Najczęściej wykorzystywanymi jako znaki towarowe są oznaczenia słowne, graficzne, słowno-graficzne, przestrzenne, pozycyjne, dźwiękowe, kolor, deseń, ruchome, multi medialne czy hologramy.

Znakiem słownym będzie oznaczenie składające się wyłącznie ze słów lub liter, cyfr, innych standardowych znaków typograficznych lub ich kombinacji. Przykładem takiego znaku
są np.:

• ACARD R.89305;
• DexaPico R.236105
• MANTI R.306745
• SCORBOLAMID R.89329

Znakiem grafi cznym jest znak, w którym użyto niestandardowe znaki (np. z języka chińskiego), stylizację lub układ, cechę graficzną lub kolor. Z kolei znakiem słowno-grafi cznym będzie oznaczenie składające się z elementów słownych i graficznych. Przykładem takich znaków są np.:

Znakiem przestrzennym jest oznaczenie stanowiące trójwymiarowy kształt lub, takie które przechodzi w trójwymiarowy kształt. Oznaczeniami takimi są np. pojemniki, opakowania, same produkty lub ich wygląd. Znak przestrzenny może też zawierać inne elementy, np. słowa czy grafikę. Przykładem takich znaków są np.:

Z kolei znak pozycyjny, to oznaczenie, którego specyfika polega na specjalnym umiejscowieniu znaku na produkcie. Przykładem takiego znaku jest np.:

Znak stanowiący deseń to natomiast oznaczenie, które składa się wyłącznie z zestawu regularnie powtarzających się elementów. Przykłady takich znaków przedstawiono obok.

Oznaczenia składające się z pojedynczego koloru lub z kombinacji kolorów są kolejnymi akceptowanymi rodzajami znaków towarowych. Przykładem mogą być następujące znaki:

Jeśli chodzi o mniej typowe rodzaje znaków to możliwe do wykorzystania jako znak towarowy są jeszcze:

• znaki dźwiękowe – czyli oznaczenia składające się wyłącznie z dźwięku lub kombinacji dźwięków;
• znaki ruchome – czyli oznaczenia składające się z określonego ruchu lub zmiany ustawienia elementów znaku lub takie które przechodzi w taki ruch lub taką zmianę ustawienia;
• znaki multimedialne – czyli oznaczenia składające się z kombinacji obrazów i dźwięku.

W przypadku znaków dźwiękowych oznaczenie przedstawia się w postaci pliku dźwiękowego odtwarzającego dany dźwięk lub dokładnego przedstawienia dźwięku w formie zapisu nutowego. Znak dźwiękowy w zapisie nutowym może mieć postać:

Natomiast w odniesieniu do znaków ruchomych oraz multi medialnych oznaczenie należy przedstawić w postaci pliku wideo. Poniżej widok z rejestru znaków towarowych dla znaku multi medialnego nr EUTM-018082100:

Wyjątkowo dla znaku ruchomego dopuszczalne jest przedstawienie go jako serię następujących po sobie nieruchomych obrazów w postaci pliku grafi cznego zamiast wideo. Znak ruchomy w postaci serii nieruchomych obrazów może mieć następującą postać:

Wszystkie omówione powyżej rodzaje oznaczeń mogą co do zasady uzyskać rejestrację jako znaki towarowe. Jednak sam fakt, że rodzaj oznaczenia wybranego do stosowania jako znak towarowy znajduje się w omówionym powyżej katalogu dopuszczalnych rodzajów oznaczeń nie daje automatycznie gwarancji, że na taki znak towarowy będzie można uzyskać ochronę.

To czy taka ochrona będzie mogła być udzielona zależy od drugiego ze wskazanych na początku kryteriów. A mianowicie tego czy oznaczenia, na które ma zostać udzielona ochrona nadaje się do oznaczania towarów jednego przedsiębiorstwa od drugiego przedsiębiorstwa.

Jak wskazano na początku podstawową funkcją znaku towarowego jest wskazywanie pochodzenia towaru od określonego przedsiębiorcy. A zatem kluczowe dla możliwości objęcia takiego znaku towarowego ochroną jest ustalenie czy znak ten posiada tzw. zdolność odróżniająca, tj. czy pozwala na odróżnienie takich samych towarów (np. inhalatorów lub preparatów witaminowych) pochodzących od różnych przedsiębiorców.

Oznaczenia pozbawione zdolności odróżniającej nie mogą być chronione w charakterze znaku towarowego.

Do takich oznaczeń zaliczamy oznaczenia niedystynktywne, tj. takie które ze swojej natury nie nadają się do odróżnienia w obrocie towarów, a są to wszelkie proste formy przestrzenne czy proste elementy graficzne, takie jak np. podstawowe figury geometryczne. Przykładowo za oznaczenia niedystynktywne uznane zostaną oznaczenia pokazane poniżej:

Dokonując zatem wyboru oznaczenia, które będzie używane i zarejestrowane jako znak towarowy należy unikać takich niedystynktywnych oznaczeń ponieważ uzyskanie ochrony dla takich znaków będzie niemożliwe.

Poza oznaczeniami niedystynktywnymi, za oznaczenia pozbawione zdolności odróżniającej uważane są oznaczenia informacyjne/opisowe. Za opisowe uważa się takie oznaczenia, które składają się wyłącznie z elementów mogących służyć do wskazania rodzaju towaru, jego pochodzenia, jakości, ilości, wartości, przeznaczenia, sposobu wytwarzania, składu, funkcji lub przydatności.

Przykładowo za opisowe uznane zostaną proste słowa takie jak PLUS, SUPER, ECO, MINI, MEGA czy MULTI ale również w przypadku bardziej złożonych znaków towarowych składających się z większej liczby wyrazów możemy mówić o braku zdolności odróżniającej ze względu na informacyjny/opisowy charakter, np. MYDŁO KUCHENNE dla towarów takich jak mydła zapachowe czy KONTO OSOBISTE STANDARD dla usług takich jak usługi prowadzenia rozliczeń pieniężnych.

Należy przy tym pamiętać, że poza tymi w/w wprost opisowymi oznaczeniami, za oznaczenia pozbawione zdolności odróżniającej uważa się również neologizmy (np. PsychoDietetyka), oznaczenia aluzyjne i sugerujące (np. Konto Witalne lub SMAKUŚ), oznaczenia opisowe sformułowane w języku obcym (np. MEGA STRONG PROTEIN lub CandidaTest), oznaczenia mające kilka znaczeń, kombinacja wyrazów opisowych i ich skrótu (np. MMF Multi Markets Fun), oznaczenia wskazujące na pochodzenie geograficzne (np. Bimber Białowieski), pojedyncze litery (np. litery S, M, L dla odzieży), pojedyncze cyfry (np. 100 dla towarów takich jak publikacje papierowe, w tym krzyżówki).

Oznaczeniami, które również często uznawane są za opisowe są slogany reklamowe, np. Obiady zawsze domowe lub Gorąco polecam. Jednakże, slogan, który poza samym przekazem reklamowym będzie się odznaczał pewną oryginalnością czy też wymuszał na konsumencie pewien minimalny wysiłek interpretacyjny może zostać uznany za posiadający zdolność odróżniającą i uzyskać ochronę.

W odniesieniu do produktów farmaceutycznych istotne jest aby pamiętać, iż międzynarodowe nazwy niezastrzeżone INN, jako stanowiące nazwę rodzajową substancji czynnej są
pozbawione zdolności odróżniającej i nie może być na nie udzielona ochrona. Wynika to z tego, że nazwa INN musi pozostać do swobodnego stosowania przez wszystkich producentów produktów leczniczych zawierających ją w swoim składzie. Dlatego próba rejestracji oznaczeń takich jak np. MELATONINUM czy AMLODIPINE na rzecz jednego przedsiębiorcy nie będzie możliwa.

Warto także pamiętać, że o ile w katalogu rodzajów dopuszczalnych oznaczeń znajduje się znak przestrzenny (trójwymiarowy kształt) to jeśli oznaczenie będzie stanowić kształt towaru, który jest uwarunkowany wyłącznie jego naturą, jest niezbędny do uzyskania efektu technicznego lub zwiększa znacznie wartość towaru, nie będzie mogło uzyskać ochrony.

Za oznaczenia pozbawione zdolności odróżniającej uważa się również oznaczenia składając się wyłącznie z elementów, które weszły do języka potocznego lub są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych. Przykładowo, za oznaczenia które weszły do języka potocznego uznano np. WROCEK, WAWA czy HERBATKA PO GÓRALSKU. Z kolei za oznaczenia, które są zwyczajowo używane w uczciwych i utrwalonych praktykach handlowych uznano np. KOSTRZYŃSKIE POMPEJE, PŁYNNE TAPETY.

Przepisy prawa dot. znaków towarowych przewidują jeszcze kolejne okoliczności, w przypadku zaistnienia których uzyskanie ochrony dla znaku towarowego może okazać się niemożliwe. Zgodnie z tymi przepisami nie udziela się ochrony na oznaczenia, które:

• zawierają symbol o charakterze patriotycznym, religijnym czy kulturowym, np. POKOLENIE JP;
• zawierają symbol Rzeczpospolitej Polskiej (godło, barwy lub hymn) lub symbol obcego państwa, organizacji międzynarodowej;
• mogą wprowadzać odbiorców w błąd, co do charakteru, jakości lub pochodzenia geograficznego,
• stanowią chronioną nazwę odmiany roślin i odnosi się do odmian roślin tego samego lub pokrewnego gatunku.

Dokonując wyboru oznaczenia, które będzie pełniło rolę znaku towarowego należy również unikać oznaczeń, które są sprzeczne z dobrymi obyczajami, czyli naruszają normy moralne i etyczne, ponieważ na takie oznaczenia nie jest udzielana ochrona. Do oznaczeń tego rodzaju zaliczamy oznaczenia wulgarne, obraźliwe, dyskryminujące, promujące nielegalne zachowania, odwołujące się do seksualności. Przykładowo: MLEKO CYCATE, BIN LADEN.

Należy również unikać oznaczeń, które są sprzeczne z porządkiem publicznym, przy czym rozumie się przez to sprzeczność z prawem, w tym ustawami czy umowami międzynarodowymi. Przykładem takich oznaczeń są np. STALINSKAYA czy CANNAFEST. Oznaczenia, w przypadku których zachodzi sprzeczność z porządkiem publicznym nie mogą uzyskać ochrony jako znaki towarowe.

Jak widać zatem znak towarowy aby mógł uzyskać ochronę musi spełniać wskazane powyżej warunki i być pozbawiony opisanych wad. W przeciwnym razie spotkamy się z odmową udzielenia ochrony na wybrane oznaczenie i będziemy musieli rozpocząć cały proces od początku. W szczególności możemy być zmuszeni do wyboru innego znaku towarowego, co w sytuacji jeśli w międzyczasie rozpoczniemy sprzedaż produktów oznaczonych znakiem towarowym, na który odmówiono udzielania ochrony może mieć negatywne konsekwencje ekonomiczne.

Tym czasem omówione powyżej warunki bezwzględnie niezbędne do uzyskania ochrony nie zamykają katalogu okoliczności, w których może nie udać się uzyskać ochrony na znak towarowy. Inne przeszkody jakie można napotkać ubiegając się o uzyskanie ochrony na znak towarowy zostaną omówione w kolejnym artykule.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 1/2020