Wyzwania segregacji śmieci. Co zrobić z suplementami diety?

Suplementy diety nie są produktami leczniczymi ani wyrobami medycznymi, choć to rozróżnienie nie zawsze jest oczywiste zarówno dla konsumentów, jak i dla lekarzy czy farmaceutów. Wynika to w pewnej mierze ze skoncentrowanej formy – wiele suplementów sprzedawanych jest w blistrach w postaci tabletek lub kapsułek. Nie zmienia to jednak faktu, że zgodnie z ich legalną defi nicją jest to środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, czyli nadal żywność – i tak powinien być kategoryzowany. Suplementy diety mogą również występować w wielu innych formach. Na rynku dostępne są zakwalifi kowane jako suplementy diety, np. oleje z zawartością CBD, susz z ziół, napoje w puszkach zawierające kompleks witamin oraz inne składniki (np. kofeinę), a nawet gumy do żucia, lizaki czy żelki zawierające witaminy, które nie budzą w swojej formie skojarzeń z lekami.

Co zrobić z przeterminowanym lub nienadającym się do spożycia suplementem diety?

Na to pytanie nie znajdziemy dokładnej odpowiedzi w przepisach. Kategoria suplementów diety została praktycznie w całości wyłączona z ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o gospodarowaniu odpadami, która wraz z rozporządzeniami wydanymi na jej podstawie, wyszczególnia jedynie leki z podziałem na leki cytotoksyczne i cytostatyczne. Na uwagę zasługuje fakt, że samo określenie „farmaceutyka czy preparat farmaceutyczny” w przekonaniu wielu nie zawsze odpowiada pojęciu „produktu leczniczego” w rozumieniu ustawy Prawo farmaceutyczne, co samo w sobie generuje dodatkowe niejasności, a kategoryzacja suplementów dostarcza jeszcze większych wyzwań.

Sytuacji nie rozjaśnia również ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, mówiąca o zadaniu własnym gminy, jakim jest tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych w sposób umożliwiający łatwy dostęp dla wszystkich mieszkańców gminy, które zapewniają przyjmowanie m.in. przeterminowanych leków i chemikaliów. Można się wobec tego zastanawiać, czy tylko przeterminowane leki stanowią odpady podlegające zbiórce? Co w przypadku leku, który nie działa w odpowiedni sposób lub nie ma powodów, aby go dalej stosować?

Mimo że suplementy diety są sprzedawane w aptekach, również rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 18 października 2002 r. w sprawie podstawowych warunków prowadzenia apteki, które reguluje prowadzenie dokumentacji obrotu produktami leczniczymi i wyrobami medycznymi, milczy na temat suplementów diety.

Czy suplementy diety to bioodpady?

Katalogując suplementy diety jako środek spożywczy, zgodnie z ich legalną defi nicją z ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia, na gruncie ustawy o odpadach, można uznać, że są to bioodpady. Bioodpady są defi niowane jako ulegające biodegradacji odpady z ogrodów i parków, odpady spożywcze i kuchenne z gospodarstw domowych, gastronomii, zakładów zbiorowego żywienia, jednostek handlu detalicznego, a także porównywalne odpady z zakładów produkujących lub wprowadzających do obrotu żywność. Główne znaczenie powinna mieć wobec tego ustawa o utrzymaniu czystości w gminach, która wskazuje, że gminy mają za zadanie m.in. nadzorować gospodarowanie odpadami komunalnymi, w tym realizację zadań powierzonych podmiotom odbierającym odpady komunalne od właścicieli nieruchomości oraz zapewnienie selektywnegozbieranie odpadów komunalnych, obejmujące co najmniej papier, metale, tworzywa sztuczne, szkło, odpady opakowaniowe wielomateriałowe oraz bioodpady. Szczegółowe zasady gospodarowania odpadami na terenie danej gminy określa regulamin utrzymania czystości i porządku, który jest aktem prawa miejscowego. Rada gminy w tym regulaminie może w szczególności określić wymagania dotyczące kompostowania bioodpadów. Regulacja ustawy o utrzymaniu czystości w gminach pozwala na dużą autonomię poszczególnych gmin w tworzeniu systemu selektywnej zbiórki odpadów komunalnych. Co do zasady, większość gmin – w interesującym nas zakresie – wprowadza podział na odpady bio, do których należą m.in. resztki jedzenia, oraz odpady nazywane innymi/resztkowymi/zmieszanymi, które nie mogą być zakwalifi kowane do pozostałych kategorii odpadów ani nie mogą zostać poddane recyklingowi. W kontekście suplementów diety wątpliwości może budzić zarówno zakwalifikowanie ich jako odpadów biodegradowalnych oraz przetwarzanie na nawóz organiczny, jak i składowanie w nierecyclingowej grupie odpadków.

Brakuje jasnych procedur

Nie ma jasnej procedury postępowania z suplementami diety. Informacje dostępne w internecie i przekazywane przez przedsiębiorstwa zajmujące się utylizacją odpadów zrównują utylizację suplementów diety z utylizacją leków. A czy powinny, skoro nimi nie są? W odniesieniu do suplementów diety mówimy często o skoncentrowanej formie witamin lub innych substancji, ale w dawce, która nie pozwala przyjąć formy leku. Zawierają one te substancje, które na co dzień spotykamy w żywności, tylko ich forma jest skondensowana do kapsułki czy drażetki, a jeszcze inna do płynów, napojów lub kropel. Trudno sobie wyobrazić, aby apteki i punkty selektywnej zbiórki odpadów komunalnych przyjmowały żywność, która w żaden sposób nie przypomina w niczym leku czy wyrobu medycznego. Trudność może przysparzać sam etap umieszczenia tych substancji w pojemniku dostępnym w aptece, którego otwór może okazać się zbyt mały na przyjęcie butelki czy puszki z napojem. Jak wskazują rozmowy przeprowadzane z pracownikami jednego większych miejskich przedsiębiorstw oczyszczani, tego rodzaju suplementy trafić mogą do odpadów zmieszanych, czyli grupy odpadów nienadających się do recyklingu. W przeciwieństwie jednak do tych informacji, w rozmowach z aptekami okazuje się, że lek na receptę, bez recepty czy suplement diety może znaleźć się w wystawionych w aptekach pojemnikach do zbiórki przeterminowanych leków. Można się jednak zastanawiać nad reakcją farmaceuty, gdy jego klient będzie chciał wrzucić do specjalnego pojemnika żelki, napój w puszce czy jogurt, które są suplementami diety. Jeszcze więcej wątpliwości może budzić wyrzucenie do prawidłowego kosza tzw. żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.

Brak wyraźnych regulacji prawnych w zakresie utylizacji suplementów diety, a także brak zrozumienia, że są żywnością, ale również mają swoją skondensowaną, często odmienną od „zwykłej” żywności formę, prowadzi do konfuzji u konsumentów i nie tylko. Trzeba jednak pamiętać, że zdarza się, iż suplement diety z różnych względów może zostać zakwalifi kowany jak produkt leczniczy w późniejszym czasie, ponieważ jego urzędowa weryfikacja ma miejsce dopiero po pewnym czasie (kilku latach) od wprowadzenia na rynek. Wówczas jego składowanie np. wśród odpadów zmieszanych, a tym bardziej w odpadach bio, mogłoby w pewnych sytuacjach powodować pewne perturbacje. Z praktyki wiadomo jednak, że większość przedsiębiorców dba o najwyższe standardy i wprowadza swoje produkty na rynek z zachowaniem prawidłowej kwalifikacji i reguł bezpieczeństwa, choć rynek suplementów diety jest gigantyczny i różnorodny. Są to produkty obecne w większości polskich domów, dlatego bardzo istotne jest to, aby ostatecznie unormować kwestię ich utylizacji.

Dr Joanna Uchańska
Partner kancelarii Chałas i Wspólnicy,
szef praktyki Lifescience and Healthcare;

Katarzyna Świerkot
Junior Associate w kancelarii Chałas i Wspólnicy

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 1/2020