Wymagania prawne dla opakowań farmaceutycznych

1. Podstawowe obowiązki producenta opakowań farmaceutycznych

Na początku należy zaznaczyć, że cały rynek produktów leczniczych i opakowań do nich podlega innym wymaganiom niż np. żywność lub kosmetyków. Nadzór nad wszystkimi produktami leczniczymi i opakowaniami do nich sprawuje Główny Inspektor Farmaceutyczny. Produkty podlegają rejestracji przeprowadzanej przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych. Podstawowym aktem prawnym regulującym rynek opakowań farmaceutycznych na terenie Polski jest Prawo farmaceutyczne [1]. Zgodnie z artykułem 25 opakowania do leków muszą spełniać wymagania Farmakopei Europejskiej lub jej tłumaczenie na język polski zawarte w Farmakopei Polskiej. Jeżeli Farmakopea Europejska nie zawiera stosownych monografii, stosuje się przepisy krajowe lub odpowiednie wytyczne. W praktyce stosuje się wytyczne dotyczące bezpośrednich opakowań z tworzyw sztucznych [2].

2. Wymagania Farmakopei Europejskiej

Podstawowym źródłem informacji i wymagań dotyczących opakowań jest Farmakopea Europejska [3] oraz Farmakopea Polska [4]. Dla ułatwienia rozważań dalsze wymagania będę odnosiły się do Farmakopei Europejskiej. Farmakopea podaje wymagania zarówno dla surowców, z których produkuje się opakowania, jak i gotowych opakowań lub wyrobów. Informacje dotyczące poszczególnych surowców lub gotowych wyrobów są zawarte w monografi ach. Do najpopularniejszych należą następujące:

3. Tworzywa do wyrobu pojemników i pojemniki
3.1. Tworzywa stosowane do produkcji pojemników.
3.1.3. Poliolefiny.
3.1.11. Tworzywa oparte na nieplastyfikowanym poli(chlorku winylu) na pojemniki na stałe doustne postacie leku.
3.1.15. Poli(tereft alan etylenu) na pojemniki na preparaty nieprzeznaczone do podania pozajelitowego.
3.2.9. Gumowe zamknięcia do pojemników na wodne preparaty pozajelitowe, na proszki i proszki liofilizowane.

Wszystkie wymienione monografie składają się z charakterystyki tworzyw, dopuszczalnego składu chemicznego w tym dopuszczalnych dodatków, opisane są też testy pozwalające na identyfikację zastosowanego materiału. W dalszej części wymienione są badania absorbancji roztworu otrzymanego po ekstrakcji wodą, alkaliczności, kwasowości, wymywania metali ciężkich, zawartości dodatków antyutleniaczy fenolowych i niefenolowych. Podstawowa różnica w wymaganiach w stosunku do opakowań żywności i kosmetyków polega na wykonywaniu badań z ekstraktu z rozdrobionego tworzywa, a nie migracji z gotowego całego opakowania. Druga różnica polega na znaczącym ograniczeniu dozwolonych do stosowania dodatków przetwórczych i barwników. Z tego powodu większość opakowań farmaceutycznych ma kolor biały.

3. Wymagania alternatywne

Zgodnie z informacjami zawartymi w wytycznych [2] dla produktów suchych podawanych doustnie do oceny bezpieczeństwa opakowania można zastosować wymagania niewymienione w Farmakopei. Podstawowym przykładem takich opakowań są blistry, saszetki oraz kolorowe opakowania do leków. Blistry są wykonane z folii koekstrudowanej PVC/PVDC oraz zadrukowanej folii aluminiowej. Laminaty produkuje się z folii PE, PP z dodatkiem warstwy metalizowanej. Takie opakowania mogą być ocenione zgodnie z przepisami prawa żywnościowego. W tym przypadku przyjęto, że gotowy produkt nie różni się od produktu spożywczego.

3.1. Rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 [3]
Wymienione rozporządzenie jest podstawowym aktem prawnym regulującym rynek materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością na terenie Unii Europejskiej. Zgodnie z artykułem 2 do przestrzegania zawartych w nim przepisów zobowiązani są wszyscy przedsiębiorcy zajmujący się produkcją, przetwarzaniem i dystrybucją materiałów oraz wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością.

3.2. Rozporządzenie (UE) nr 10/2011 [4]
Wymienione rozporządzenie jest najważniejszym dokumentem dotyczącym materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych do kontaktu z żywnością. Rozporządzenie w załączniku I i II wymienia listę substancji dozwolonych do stosowania przy produkcji tworzyw sztucznych. W załączniku III są wymienione płyny modelowe imitujące żywność, stosowane do badania migracji globalnej i specyficznej. Załącznik IV podaje wzór deklaracji zgodności, która została omówiona w rozdziale 9. Z kolei załącznik V zawiera opis warunków badania migracji specyficznej i globalnej.

3.3. Wytyczne EuPIA [5] oraz rozporządzenie RS 817.023.21 [6]
Zarówno farby drukarskie, jak i lakiery stosowane do zadrukowywania muszą być dopuszczone do pośredniego kontaktu z żywnością. Oznacza to, że muszą to być farby specjalnie przeznaczone do drukowania opakowań spożywczych. Ten fakt powinien producent/dostawca farb jasno i precyzyjnie odnotować w deklaracji zgodności, podając jednocześnie przepisy, których spełnienie deklaruje. W związku z brakiem regulacji prawnych na poziomie Unii Europejskiej stosuje się prawo krajów członkowskich lub inne istniejące przepisy. W praktyce wszyscy producenci farb drukarskich stosują zalecenia Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Farb Drukarskich (EuPIA). Z kolei zalecenia są oparte o załącznik 10 do rozporządzenia szwajcarskiego RS 817.023.21 (Swiss Ordinance), w którym Szwajcaria uregulowała dopuszczalny skład m.in. farb drukarskich.

3.4. Wykazanie zgodności opakowań z wymienionymi wyżej przepisami
Uniwersalna zasada mającą zastosowanie do wszystkich wymienionych aktów prawnych i wymagań opiera się na otrzymaniu od dostawców surowców deklaracji zgodności. Niestety taki sposób postępowania opiera się tylko na zaufaniu i dokumentach – nie jest poparty żadnymi obiektywnymi wynikami badań. Drugim sposobem wykazania zgodności produktu z wymaganiami jest wykonanie stosownych badań. W dalszej części artykułu ten sposób zostanie opisany w rozbiciu na poszczególne wymagania.

Migracja globalna odnosi się tylko do materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych. Obejmuje sumę składników nielotnych, jakie zostaną wymyte z materiału przez płyny modelowe imitujące żywność. Ze względu na samą metodykę badania migracja globalna ma mniejsze znaczenie niż migracja specyficzna pojedynczych związków chemicznych lub grup związków pochodzących z surowców.

Badania pogorszenia cech organoleptycznych żywności dokonuje się poprzez analizę sensoryczną. Badanie polega na określeniu stopnia przekazywania smaku i zapachu przez opakowanie do żywności.

Migracja specyficzna jest obok analizy sensorycznej najważniejszym badaniem potwierdzającym spełnienie wymagań zdrowotnych przez opakowania zadrukowane. Badanie polega na oznaczeniu stężenia pojedynczej substancji chemicznej lub grupy substancji w płynie modelowym imitującym żywność. Do wykonywania oznaczeń, podobnie jak w przypadku badań według Farmakopei, stosuje się techniki chromatografii cieczowej, gazowej oraz absorpcyjnej spektrometrii atomowej. Otrzymane wyniki porównuje się z wyżej wymienionymi rozporządzeniami.

Podsumowanie

W artykule nakreślono podstawowe wymagania stawiane opakowaniom produktów leczniczych. Należy zaznaczyć, że również użytkownicy opakowań mają swoje obowiązki dotyczące bezpieczeństwa stosowanych opakowań. Głównie jest to związane z kompatybilnością opakowań z zawartością. Problem bezpieczeństwa zdrowotnego takich opakowań będzie narastał. Powodem tego jest coraz większa troska o zdrowie konsumentów oraz rozwój technik analitycznych umożliwiających
oznaczanie coraz bardziej skomplikowanych substancji na coraz niższych poziomach.

Literatura

[1] Ustawa z dnia 6 września 2001 r. Prawo farmaceutyczne (Dz.U.2001 nr 126 poz. 1381).
[2] Guideline on Plastic Immediate Packaging Materials, 19 May 2005.
[3] Rozporządzenie (WE) nr 1935/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 27 października 2004 r. w sprawie materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością oraz uchylające dyrektywy 80/590/EWG i 89/109/EWG.
[4] Rozporządzenie Komisji (UE) nr 10/2011 z dnia 14 stycznia 2011 r. w sprawie materiałów i wyrobów z tworzyw sztucznych przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
[5] EuPIA Suitability List of Photoinitiators for Low Migration UV Printing Inks and Varnishes, June 2010.
[6] Annex 10 of the Ordinance of the FDHA on materials and articles intended to come into contact with foodstuffs. List of permitted substances for the production of packaging inks, and related requirements. Edition: 2.0. Entry into force: 1. December 2019.

Adam Fotek
Ekspert ds. Badań w J.S. Hamilton Poland Sp. z o.o.
Ul. Chwaszczyńska 180, 81-571 Gdynia
Tel.: 697 880 770
E-mail: afotek@hamilton.com.pl

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 1/2020