Nowe regulacje w zakresie badań jakościowych po pierwszym wprowadzeniu leku do obrotu

Zakres produktów leczniczych objętych obowiązkiem zgłaszania pierwszego wprowadzenia do obrotu

W uzasadnieniu projektu Nowelizacji w pierwszej kolejności wskazano, że dotychczasowe brzmienie art. 119a ust. 1 PrFarm („produkty lecznicze dopuszczone po raz pierwszy do obrotu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”) budziło wątpliwości co do zakresu produktów leczniczych objętych obowiązkiem zgłaszania pierwszego wprowadzenia do obrotu i skierowanych do badań jakościowych. Z tego względu zdecydowano się doprecyzować, że obowiązek ten dotyczy produktów leczniczych posiadających pozwolenie, o którym mowa w art. 3 ust. 1 PrFarm, czyli pozwolenie wydane przez Prezesa URPL po przeprowadzeniu procedury narodowej lub procedury zdecentralizowanej albo wzajemnego uznania. Jednoznacznie wyłączono z tego obowiązku leki zarejestrowane przez Komisję Europejską w drodze procedury centralnej na podstawie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 726/2004.

Nowy katalog produktów leczniczych objętych obowiązkiem zgłaszania pierwszego wprowadzenia do obrotu nie zawiera również produktów radiofarmaceutycznych oraz gazów medycznych. Jak bowiem wskazano w uzasadnieniu projektu Nowelizacji, jednostki przeprowadzające badania jakościowe nie posiadają specjalistycznego wyposażenia ani odpowiednio zabezpieczonych pomieszczeń, koniecznych dla prowadzenia badań takich produktów; zwrócono również uwagę na krótki okres trwałości produktów radiofarmaceutycznych uniemożliwiający prowadzenie badań w jednostce.

Trzecią grupę leków zwolnionych z obowiązku zgłaszania pierwszego wprowadzenia do obrotu stanowią produkty lecznicze podlegające kontroli seryjnej wstępnej, o której mowa w art. 65 ust. 4 PrFarm. Należą do nich szczepionki przeznaczone dla ludzi zawierające żywe mikroorganizmy, szczepionki przeznaczone dla noworodków lub innych grup ryzyka, szczepionki przeznaczone dla ludzi stosowane w ramach publicznych programów szczepień, nowe immunologiczne produkty lecznicze lub immunologiczne produkty lecznicze wytworzone przy zastosowaniu nowych, zmienionych lub nowych dla danego wytwórcy rodzajów technologii w okresie wskazanym w pozwoleniu na dopuszczenie do obrotu, produkty lecznicze weterynaryjne immunologiczne, produkty krwiopochodne oraz surowce wykorzystywane do sporządzania leków recepturowych lub aptecznych, przed ich dystrybucją w tym celu. Ta kategoria produktów została zwolniona z obowiązku powiadamiania o ich wprowadzeniu do obrotu ze względu na to, że przed każdym wprowadzeniem do obrotu każda ich seria podlega kontroli wstępnej, wykonywanej przez instytuty badawcze i laboratoria kontroli jakości leków.

Procedura skierowania leku do badań i obowiązki informacyjne podmiotu odpowiedzialnego

Do tej pory podmiot odpowiedzialny był obowiązany powiadomić Głównego Inspektora Farmaceutycznego (dalej: „GIF”) o pierwszym wprowadzeniu produktu leczniczego do obrotu w terminie 30 dni od dnia wprowadzenia do obrotu. W Nowelizacji zdecydowano się zachować dotychczasowy termin na powiadomienie GIF o wprowadzeniu leku do obrotu. Jednocześnie sprecyzowano, że w treści powiadomienia ma znaleźć się informacja o dacie wprowadzenia produktu leczniczego do obrotu.

Wprowadzenie obowiązku informowania o dacie pierwszego wprowadzenia na rynek jest odpowiedzią na wyniki kontroli „Rejestracja i zmiany porejestracyjne produktów leczniczych” przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli (dalej: „raport NIK”), z których wynika, że w latach 2019-2021 około 25% powiadomień o pierwszym wprowadzeniu leku do obrotu nie zawierało daty wprowadzenia leku na rynek. Najwyższa Izba Kontroli zarzuciła m.in., że GIF nie weryfi kował terminowości dokonywania takich powiadomień, w przypadku gdy w powiadomieniu nie wskazano daty pierwszego wprowadzenia do obrotu, co w ocenie NIK było działaniem nierzetelnym.

Obligatoryjne skierowanie produktu leczniczego do badań jakościowych następowało dotychczas w drodze decyzji GIF, wydawanej niezwłocznie po otrzymaniu powiadomienia o pierwszym wprowadzeniu leku do obrotu. Znowelizowany art. 119a ust. 2 PrFarm w dalszym ciągu obliguje GIF do wydania decyzji w przedmiocie nakazania przekazania leku do badań jakościowych, jednak nie wymaga już od organu niezwłoczności ani nie wprowadza innego terminu na wydanie takiej decyzji. Jest to o tyle zastanawiające, że z raportu NIK wynika, że okres oczekiwania na skierowanie przez GIF leku do badań w latach 2019-2021 wahał się od 1 do 577 dni, a w przypadku 84 podmiotów trwał dłużej niż 100 dni – pomimo ciążącego wówczas na GIF obowiązku niezwłocznego skierowania leku do badań jakościowych. Niewyznaczenie w Nowelizacji jakiegokolwiek terminu na wydanie przez GIF decyzji w przedmiocie skierowania leku do badań na podstawie art. 119a PrFarm z jednej strony może więc skutkować nasileniem się zjawiska późnego kierowania leków do badań, a z drugiej uniemożliwi stwierdzenie naruszenia przez Organ ustawowego terminu na wydanie decyzji. Jednocześnie jednak, mając na uwadze krótki termin na wykonanie decyzji GIF, może umożliwić bardziej elastyczne stosowanie przepisu przez organ.

Przekazanie produktu leczniczego do badań

W drodze Nowelizacji wprowadzono 30-dniowy termin na przekazanie przez podmiot odpowiedzialny próbki wraz z dokumentacją i materiałami niezbędnymi do przeprowadzenia badania jakościowego do jednostki, która ma przeprowadzić badania (art. 119a ust. 3 PrFarm). Początek biegu terminu wyznacza dzień doręczenia decyzji nakazującej przekazanie leku do badań. Jest to znacząca zmiana w stosunku do dotychczasowych regulacji, istotnie komplikująca proces przekazania produktu do badań.

Zgodnie z dotychczasową praktyką jednostka prowadząca badania jakościowe po otrzymaniu próbki produktu leczniczego wzywała podmiot odpowiedzialny do przekazania określonej dokumentacji i materiałów w celu przeprowadzenia badania. Proces kompletowania wymaganej dokumentacji oraz materiałów potrzebnych do przeprowadzenia badań jest czasochłonny, a niejednokrotnie konieczne jest ich uzupełnianie na dalsze wezwanie Narodowego Instytutu Leków (dalej: „NIL”). W szczególności szereg problemów praktycznych rodzi zakup materiałów koniecznych do przeprowadzenia badań. Wskazuje to, że okres 30 dni na przekazanie próbek, dokumentacji oraz materiałów koniecznych do przeprowadzenia badań jakościowych może okazać się niewystarczający pomimo dochowania należytej staranności i niezwłoczności działań podejmowanych przez podmioty odpowiedzialne i w następstwie rodzić ryzyko nałożenia administracyjnej kary pieniężnej. W praktyce oznacza to konieczność posiadania gotowych i kompletnych materiałów do badania jakościowego jeszcze przed wprowadzeniem produktu leczniczego na rynek. Problem ten został zauważony przez NIL, który kilkanaście dni po wejściu w życie Nowelizacji opublikował zalecenia dotyczące realizacji badań produktów leczniczych na podstawie decyzji GIF z art. 119a ust. 2 PrFarm. Celem dotrzymania 30-dniowego terminu NIL zalecił przesłanie do laboratorium kontrolnego, na co najmniej 6 miesięcy przed planowanym wprowadzeniem do obrotu produktu leczniczego, wyszczególnionej w komunikacie dokumentacji analitycznej oraz skonsultowanie z laboratorium kompletności danych w dokumentacji i materiałów niezbędnych do przeprowadzenia badania jakościowego.

Ustawodawca przewidział także możliwość przekazania próbki, dokumentacji i niezbędnych materiałów przez podmiot odpowiedzialny za pośrednictwem hurtowni farmaceutycznej – strony umowy o przechowywanie lub dostarczanie leku w imieniu podmiotu odpowiedzialnego, o której mowa w art. 77a ust. 1 PrFarm, co stanowi istotne ułatwienie dla podmiotów odpowiedzialnych, które nie prowadzą samodzielnie obrotu produktami leczniczymi. Należy jednak podkreślić, że przekazanie próbki może odbyć się wyłącznie za pośrednictwem hurtowni, która jest hurtownią desygnowaną podmiotu odpowiedzialnego na podstawie zawartej umowy.

Przebieg badania jakościowego

Ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie terminów na wykonanie poszczególnych czynności przez jednostkę, która otrzymała próbki produktu leczniczego do badań. Po otrzymaniu próbki, dokumentacji i niezbędnych materiałów jednostka będzie obowiązana niezwłocznie przekazać do GIF informację o dacie ich otrzymania. Jak wskazano w uzasadnieniu projektu Nowelizacji, regulacja ta ma na celu dostarczenie GIF informacji o realizacji lub braku realizacji decyzji o skierowaniu leku do badań, co ma istotne znaczenie w kontekście ewentualnego nałożenia administracyjnej kary pieniężnej, o której mowa w art. 127cc ust. 1 pkt 2 PrFarm. Obowiązek przekazania GIF informacji o dacie otrzymania próbki i pozostałych materiałów koresponduje również z ustaleniami zawartymi w raporcie NIK, gdzie podkreślono konieczność ustanowienia procedur umożliwiających monitorowanie wykonania decyzji o skierowaniu leku do badań.

Realizując postulaty zawarte we wnioskach z kontroli NIK, Ustawodawca wprowadził także 90-dniowy termin na przekazanie wyniku badania jakościowego do GIF, liczony od dnia otrzymania próbki, dokumentacji i niezbędnych materiałów. W przypadku braku możliwości przeprowadzenia badania w danej jednostce ze względów technicznych, przekaże ona próbkę do jednostki mającej status Państwowego Laboratorium Kontroli Produktów Leczniczych (OMCL – Official Medicines Control Laboratory) w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej lub państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stronie umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, w celu przeprowadzenia badania jakościowego; w takim wypadku termin na przekazanie wyników badania przez jednostkę wskazaną w decyzji GIF ulega przedłużeniu i wynosi 120 dni od dnia otrzymania próbki.

Sankcje

Jedyną sankcją związaną z badaniami jakościowymi produktu leczniczego po pierwszym wprowadzeniu do obrotu, jaka była przewidziana przed wejściem w życie Nowelizacji, była możliwość wydania decyzji o wycofaniu produktu leczniczego z obrotu w przypadku niepowiadomienia GIF o wprowadzeniu leku do obrotu w ustawowym terminie. Najwyższa Izba Kontroli podczas przeprowadzonej kontroli ustaliła jednak, że GIF nie korzystał z jedynego dostępnego narzędzia dyscyplinującego podmioty odpowiedzialne. Działo się
tak pomimo faktu, iż ponad 15% powiadomień o wprowadzeniu leku na rynek w latach 2019-2021 zostało przedłożonych z naruszeniem ustawowego terminu. Korzystanie z tej sankcji przez GIF prowadziłoby bowiem do wycofywania z obrotu leków, które w zdecydowanej większości były pełnowartościowymi produktami, co byłoby niekorzystne dla pacjentów.

Ustawodawca zdecydował się zastąpić sankcję wycofania leku z obrotu administracyjną karą pieniężną. Zgodnie z nowo dodanym przepisem art. 127cc PrFarm kara w wysokości od 10.000 do 100.000 złotych wymierzana jest podmiotowi odpowiedzialnemu, który nie zrealizował obowiązku przekazania informacji o dacie wprowadzenia produktu leczniczego po raz pierwszy do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nieterminowo zrealizował ten obowiązek (ust. 1 pkt 1). Należy podkreślić, iż w odróżnieniu od dotychczasowej regulacji sankcją objęto nie tylko naruszenie terminu na powiadomienie GIF, ale również brak takiego powiadomienia.

Z wprowadzeniem obowiązku przekazania próbki, dokumentacji i materiałów w ustawowym terminie została sprzężona administracyjna kara pieniężna, o której mowa w art. 127cc ust. 1 pkt 2 PrFarm. Podobnie jak w przypadku powiadomienia o pierwszym wprowadzeniu do obrotu, ustawodawca objął sankcją zarówno brak przekazania próbek wraz z materiałami, jak i nieterminowe wykonanie tego obowiązku. Za popełnienie tego deliktu administracyjnego przewidziano karę pieniężną w wysokości od 50.000 do 300.000 złotych. Zgodnie z art. 127 cc ust. 2 obie kary pieniężne, o których mowa powyżej, powinny być wymierzane w wymiarze uwzględniającym okoliczności, zakres i uprzednie naruszenie przepisów ustawy. Nowelizacja zachowała fakultatywną sankcję wycofania leku z obrotu, modyfikując jednak przesłankę wydania takiej decyzji. O ile do tej pory mogła być stosowana w przypadku nieterminowego powiadomienia o pierwszym wprowadzeniu do obrotu, o tyle od dnia wejścia w życie Nowelizacji jest ona możliwa w przypadku niewykonania decyzji GIF w przedmiocie nakazania przekazania leku do badań w terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o nałożeniu kary pieniężnej z tego powodu stała się ostateczna.

Podsumowanie

Zmiana art. 119a Prawa farmaceutycznego jest istotnym novum dla przedsiębiorców działających na rynku farmaceutycznym. Nowelizacja wprowadziła kilka potrzebnych rozwiązań, jednak nie uwzględniła uwarunkowań praktycznych, tworząc tym samym kolejne praktyczne problemy w prawidłowym wykonaniu obowiązków nałożonych na przedsiębiorców. Z tego względu kluczowa będzie wypracowana w najbliższych miesiącach praktyka stosowania znowelizowanych przepisów przez GIF i NIL.

Artykuł został opublikowany w kwartalniku "Świat Przemysłu Farmaceutycznego" 4/2022